Από την μη εύρεση κατάλληλου συντρόφου, στα οικονομικά προβλήματα μέχρι την κλιματική αλλαγή. Τελικά ποιος ο λόγος που οι άνθρωποι δεν επιθυμούν την απόκτηση απογόνου και πόσο κακό είναι τελικά αυτό;
Ένα tweet που προσφάτως έγινε viral έθεσε την εξής ερώτηση στους χρήστες του X: «ποια είναι η αγαπημένη σας θεωρία σχετικά με τις αιτίες της υπογεννητικότητας;».
Οι απαντήσεις που δόθηκαν ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό.
«Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν υψηλότερες προσδοκίες για τα πάντα: τον/την σύζυγο, την ποιότητα ζωής των παιδιών τους…», σημείωσε ένας χρήστης.
Ένας άλλος έγραψε: «έλεγχος γεννήσεων + κόστος ζωής».
Ένας τρίτος είπε: «οι άνθρωποι είναι υπερβολικά αγχωμένοι, καταπονημένοι και επικεντρώνονται περισσότερο στην καριέρα και τους προσωπικούς τους στόχους».
Φυσικά δεν έλειπαν και οι… ακραίες θεωρίες όπως «οι άνδρες είναι κακοί και όλα είναι πανάκριβα».
Το αναμφισβήτητο γεγονός ότι οι άνθρωποι αποκτούν όλο και λιγότερα παιδιά είναι ένα θέμα που τραβά την προσοχή εδώ και καιρό, ειδικά των εκάστοτε κυβερνήσεων.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο ρυθμός γεννήσεων έχει αισθητά μειωθεί από το 2010, με το μέσο ποσοστό γεννήσεων στην Αγγλία και την Ουαλία να μειώνεται σε 1,49 παιδιά ανά γυναίκα το 2022 – το χαμηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί ποτέ. Είναι πολύ κάτω από το λεγόμενο «ποσοστό αντικατάστασης» των 2,1 παιδιών ανά γυναίκα, αριθμός που απαιτείται στις ανεπτυγμένες χώρες για τη διατήρηση ενός σταθερού πληθυσμού.
Υπογεννητικότητα στα 2/3 του πλανήτη
Αλλά δεν πρόκειται για ένα ζήτημα που αφορά μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα ποσοστά γεννήσεων μειώνονται σε όλο τον κόσμο, εκτός από την υποσαχάρια Αφρική. Τα δύο τρίτα των χωρών του κόσμου έχουν πλέον ποσοστά γεννήσεων κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης.
Το ζήτημα είναι ιδιαίτερα έντονο στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Η Ταϊβάν, η Κίνα, η Ταϊλάνδη και η Ιαπωνία βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις του πίνακα γονιμότητας.
Σύμφωνα με την Sarah Harper, καθηγήτρια Γεροντολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης υπάρχουν δύο γενικές τάσεις.
Η πρώτη είναι μια επέκταση ενός φαινομένου που ξεκίνησε στην Ευρώπη πριν από 250 χρόνια: «Όταν βελτιώνεις την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη των γυναικών, μειώνεται ο αριθμός των παιδιών που θα κάνουν. Αυτό είναι κάτι πολύ καλό, δηλαδή περισσότερες γυναίκες να είναι υγιείς, μορφωμένες και να έχουν πρόσβαση στον οικογενειακό προγραμματισμό».
Η άλλη τάση αυξάνεται δραματικά τα τελευταία 30 χρόνια και είναι ιδιαίτερα έντονη στην Ασία και τη Λατινική Αμερική.
Η ανισότητα και η κοινωνική απομόνωση έχουν οδηγήσει σε μια «επιδημία απελπισίας»
«Οι απαντήσεις των νέων γυναικών είναι οι ίδιες στη Νοτιοανατολική Ασία και στην Ευρώπη: ναι, οι γυναίκες λένε ότι υπάρχουν οικονομικά ζητήματα, ανασφαλείς θέσεις εργασίας ή προκλήσεις με την προσιτή στέγαση», αναφέρει η Harper.
Αλλά λένε επίσης: «Είμαι μορφωμένη και καταλαβαίνω ότι αν κάνω παιδί θα αλλάξει ο τρόπος ζωής μου. Θέλω να σκεφτώ πότε θα κάνω παιδί».
Μπορεί να αποφασίσουν να μείνουν χωρίς παιδί, να καθυστερήσουν την απόκτηση του πρώτου τους παιδιού ή να αποκτήσουν μόνο ένα.
«Κυνηγούν το status»
Η Νότια Κορέα, της οποίας το ποσοστό ήταν ήδη το χαμηλότερο στον κόσμο, έπεσε και πάλι πέρυσι.
Από τη μία πλευρά, οι εικοσάρηδες και τριαντάρηδες της χώρας φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο να ξοδέψουν το διαθέσιμο εισόδημά τους σε μόδα, εστιατόρια και ταξίδια: «Κυνηγούν το status. Οι υψηλές καταναλωτικές τους συνήθειες δείχνουν ότι οι νέοι εργάζονται για τα δικά τους εμβλήματα επιτυχίας στο Διαδίκτυο αντί να επικεντρώνονται στους στόχους της εγκατάστασης και της απόκτησης παιδιών», δήλωσε στο Reuters ο Jung Jae-hoon, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Γυναικών της Σεούλ.
Από την άλλη, από την άλλη, το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των δύο φύλων έχει οδηγήσει σε ένα περιθωριακό κίνημα που ονομάζεται 4B, στο οποίο οι γυναίκες ορκίζονται να απέχουν από τα ετεροφυλόφιλα ραντεβού, το σεξ, το γάμο και τον τοκετό ως απάντηση στο βαθιά ριζωμένο μισογυνισμό της χώρας.
Σε έρευνα του 2016 διαπιστώθηκε ότι στη Νότια Κορέα η συχνότητα της βίας μεταξύ συζύγων είναι 41,5%, σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο του 30%, ενώ το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων είναι το μεγαλύτερο στον ανεπτυγμένο κόσμο.
Μόρφωση ίσον υψηλά standards
Ο Daniel Cox από το American Enterprise Institute διεξήγαγε έρευνα σε περισσότερους από 5.000 ανθρώπους στις ΗΠΑ σχετικά με τα ραντεβού και τις σχέσεις, σχεδόν οι μισές από τις γυναίκες με πανεπιστημιακή μόρφωση δήλωσαν ότι είναι ανύπαντρες επειδή δυσκολεύονταν να βρουν κάποιον που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους.
Μια μικρή μείωση των γεννήσεων θα ανακουφίσει, αν μη τι άλλο, μέρος αυτής της πίεσης
Ο Cox δήλωσε ότι οι συνεντεύξεις του με τους άνδρες συμμετέχοντες ήταν «αποκαρδιωτικές». Διαπίστωσε ότι οι άνδρες ήταν «περιορισμένοι ως προς την ικανότητα και την προθυμία τους να είναι πλήρως συναισθηματικά παρόντες και διαθέσιμοι».
Κατάψυξη ωαρίων
Η ανθρωπολόγος του Yale Marcia Inhorn κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα στο βιβλίο της Motherhood on Ice: The Mating Gap and Why Women Freeze Their Eggs (Μητρότητα στον πάγο: Το χάσμα του ζευγαρώματος και γιατί οι γυναίκες καταψύχουν τα ωάριά τους) ότι ένας από τους κύριους λόγους που οι μορφωμένες γυναίκες καταψύχουν τα ωάριά τους είναι επειδή δεν μπορούν να βρουν έναν κατάλληλο σύντροφο. Η ίδια κατέγραψε την «αγανάκτηση, τον πόνο και την απογοήτευση» των γυναικών που «σχεδόν χωρίς εξαίρεση … προσπαθούσαν σκληρά να βρουν έναν ερωτικό σύντροφο», αλλά δεν τα κατάφεραν.
«Οι γυναίκες αρχίζουν να μιλάνε όλο και πιο έντονα για το τι χρειάζονται…», συμφωνεί η καθηγήτρια Pragya Agarwal, συγγραφέας του βιβλίου «(M)otherhood: On the choices of being a woman».
«Ότι δεν είναι μόνο ευθύνη της γυναίκας να φροντίζει τα παιδιά ή να κάνει ορισμένα πράγματα στο σπίτι. Γίνεται μια ευρύτερη συζήτηση γύρω από τη συναισθηματική και πνευματική εργασία που πρέπει να επιτελούν οι γυναίκες. Αυτό δημιουργεί προκλήσεις στις ετεροφυλόφιλες σχέσεις, όπου υπάρχει χάσμα μεταξύ των προσδοκιών των γυναικών και των ανδρών», επισημαίνει η Agarwal μιλώντας στον Independent.
Κλιματική αλλαγή
Έπειτα έρχεται η ανησυχία για το περιβάλλον. Μια έρευνα του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ το 2022 διαπίστωσε ότι το 48% των Βρετανών συμφώνησε ότι η ανησυχία για την κλιματική αλλαγή τους έκανε σε κάποιο βαθμό να σκεφτούν ότι δεν θα έπρεπε να κάνουν παιδιά ή ότι τώρα μετανιώνουν που το έκαναν.
Το πρόβλημα ωστόσο μοιάζει να είναι πολύ μεγαλύτερο απ’ όλα τα παραπάνω. Στην πραγματικότητα θα μπορούσε να περιλαμβάνει όλα αυτά και ακόμη περισσότερα που αποδίδονται σε ένα είδος παγκόσμιας κακοδαιμονίας.
Η ανισότητα και η κοινωνική απομόνωση έχουν οδηγήσει σε μια «επιδημία απελπισίας» και αυτό είναι που οδηγεί σε μείωση των ποσοστών γεννήσεων παγκοσμίως, υποστηρίζει μια έρευνα του 2024 από τους νευροεπιστήμονες Penn Michael Platt και Peter Sterling.
Και αυτό λόγω της αύξησης ψηφιοποίησης της ζωής μας και η μετατόπιση από τις πραγματικές στις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις.
Είναι τόσο κακό όσο φαίνεται;
Στην πραγματικότητα, η ευρέως διαδεδομένη παραδοχή ότι η υπογεννητικότητα είναι εγγενώς κακή θα μπορούσε να είναι παραπλανητική. Ο νορβηγός οικονομολόγος Vegard Skirbekk λέει το εξής: «Δεν υπάρχει τρόπος να το αποφύγουμε και υπάρχουν πολλές θετικές πτυχές που οι άνθρωποι τείνουν να υποβαθμίζουν».
Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, για παράδειγμα. Σε θεμελιώδες επίπεδο, λιγότεροι άνθρωποι ισοδυναμούν με μικρότερο αποτύπωμα. «Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι καλό πράγμα», λέει η καθηγήτρια Harper για τη μείωση των γεννήσεων.
«Είμαστε ένας πλανήτης οκτώ δισεκατομμυρίων ανθρώπων, και πιθανότατα θα εξακολουθήσουμε να βλέπουμε αυτή την αύξηση σε δυνητικά 12 δισεκατομμύρια. Γνωρίζουμε ότι η κλιματική αλλαγή και η κατανάλωση αγαθών και φυσικών πόρων θα αυξάνεται», εξηγεί η ίδια. Μια μικρή μείωση των γεννήσεων θα ανακουφίσει, αν μη τι άλλο, μέρος αυτής της πίεσης.
Τονίζει όμως ότι, αν θέλετε παιδιά, δεν πρέπει να αφήσετε τις περιβαλλοντικές ενοχές να σας εμποδίσουν να τα αποκτήσετε. «Απλώς βεβαιωθείτε ότι η οικογένειά σας και το νοικοκυριό σας είναι χαμηλής κατανάλωσης».