Ποιες περιοχές της πρωτεύουσας κινδυνεύουν από μεγάλα πλημμυρικά φαινόμενα – Η αυθαίρετη δόμηση, τα ελλιπή αντιπλημμυρικά έργα και οι επιπτώσεις από τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Αθήνα
Οι εικόνες καταστροφής από την περιοχή της Βαλένθια συνεχίζουν να συγκλονίζουν. Μέσα σε λίγα λεπτά εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από την τεράστια πλημμύρα που σάρωσε την περιοχή, ενώ ο συνολικός αριθμός των νεκρών, σύμφωνα με εκτιμήσεις, αναμένεται να υπερβεί τους 400. Τι θα συνέβαινε στην Αθήνα αν δεχόταν μια βροχόπτωση αντίστοιχη της Βαλένθια; Οι ειδικοί επισημαίνουν στα «ΝΕΑ» πως τα χειρότερα σενάρια δεν μπορούν να αποκλειστούν…
«Τα μοντέλα που έχουμε παραγάγει δείχνουν ότι η Αττική, σε μια τέτοια ακραία περίπτωση βροχόπτωσης, θα έχει πρόβλημα», λέει στα «ΝΕΑ» ο δρ Χάρης Κοντοές, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και συντονιστής του Κέντρου Αριστείας Επιστημών Παρατήρησης της Γης και Τηλεπισκόπησης, BEYOND, του ΕΑΑ.
«Και όταν λέμε Αττική εννοούμε το βασικό ποτάμι της Περιφέρειας, τον Κηφισό, η υδρολογική λεκάνη του οποίου καλύπτει σχεδόν ολόκληρο το πολεοδομικό συγκρότημα από τα βόρεια μέχρι το Δέλτα Φαλήρου».
Οι ερευνητές του Κέντρου BEYOND σε συνεργασία με το Εργαστήριο Υδρολογίας και Υδραυλικής ΙΤΙΑ του ΕΜΠ ολοκλήρωσαν πριν από ενάμισι έτος μια μεγάλη μελέτη στην οποία γίνεται για πρώτη φορά εκτίμηση της τρωτότητας της Αττικής ανά οικοδομικό τετράγωνο σε περίπτωση πλημμύρας, λαμβάνοντας υπόψη τη μορφολογία του εδάφους, πολεοδομικά αλλά και δημογραφικά χαρακτηριστικά.
«Από τη μελέτη προκύπτει ότι ολόκληρη η περιοχή από τη συμβολή του ρέματος της Εσχατιάς με τον βασικό κλάδο του Κηφισού και κάτω αναμένεται να έχει τα σοβαρότερα προβλήματα. Στην περιοχή αυτή περιλαμβάνονται οι Τρεις Γέφυρες, οι Αγιοι Ανάργυροι, η Καλλιθέα, το Μοσχάτο, ο Ταύρος, ο Ρέντης μέχρι και τις εκβολές του Κηφισού στο Δέλτα Φαλήρου. Επίσης, μεγάλη τρωτότητα εμφανίζει η περιοχή του Χαλανδρίου, εκεί όπου το ρέμα του Ποδονίφτη συναντά τον βασικό κλάδο του Κηφισού», λέει ο Χάρης Κοντοές.
Ο ίδιος επισημαίνει πως «ο βαθμός του προβλήματος θα εξαρτηθεί από τη ραγδαιότητα της βροχής, από το αν το φαινόμενο θα διαρκέσει λίγο και θα έχει μεγάλη ένταση, οπότε η ταχύτητα πλήρωσης θα είναι μεγαλύτερη, ή αν θα είναι μια βροχή που θα διαρκέσει μέρες και το νερό θα προστίθεται τμηματικά στην παροχέτευση. Πάντως ακόμη και με καθαρισμένους αγωγούς και ανοικτές διατομές, σε περίπτωση ακραίας βροχόπτωσης, το νερό στις περιοχές αυτές θα καταφέρει να βγει στην επιφάνεια. Σε ποιο βαθμό, με ποια ταχύτητα και από τι βάθος εξαρτώνται από την κατάσταση του δικτύου».
Παράγοντες κινδύνου
Ποιοι είναι, όμως, οι παράγοντες που αυξάνουν την επικινδυνότητα για την Αττική; «Η μορφολογία του εδάφους ανά περιοχή, η πυκνή δόμηση αλλά και το γεγονός ότι τα ποτάμια της Αττικής έχουν κλειστεί, και μάλιστα κλείστηκαν με έργα τα οποία φτιάχτηκαν όταν η πόλη δεν ήταν τόσο πυκνοκατοικημένη και το κλίμα ήταν διαφορετικό», λέει ο κ. Κοντοές.
«Είναι έργα που κατασκευάστηκαν με επίπεδο αναφοράς 50-100 ετών, ενώ σήμερα αντιμετωπίζουμε ανά 3-5 χρόνια φυσικές καταστροφές που είχαν περίοδο αναφοράς 1.000 ετών», λέει.
Και δεν είναι μόνο ο Κηφισός που κυλά κάτω από τα πόδια των Αθηναίων: είναι ο Ηριδανός κάτω από το Σύνταγμα, τη Μητροπόλεως, την Πειραιώς, ο Ιλισός που περνά από τη Μιχαλακοπούλου, τη Βασιλέως Κωνσταντίνου, την Καλλιρρόης και οι παραπόταμοί τους… «Αυτά τα έργα είναι ανεπαρκή. Αν επιπλέον τα δίκτυα δεν είναι καθαρισμένα και δεν έχουν γίνει πρόσθετα αντιπλημμυρικά έργα, ακόμη και στα ανάντη, που κρατούν το νερό χαμηλά, θα υπάρξει πρόβλημα», λέει ο Χάρης Κοντοές.
«Σοβαρός επιβαρυντικός παράγοντας είναι επίσης ότι από το 2021 μέχρι σήμερα έχει καταστραφεί ο δασικός πλούτος της χώρας σε τεράστιο ποσοστό. Δεν υπάρχει βουνό γύρω από την Αττική που να μην έχει καεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Δυτική Αττική, όπου υπάρχουν τα ρέματα της Μάνδρας, έχει καεί το 80% της υδρολογικής λεκάνης.
Εκεί, το νερό θα κατέβει με μεγαλύτερη ταχύτητα. Στην εκτίμηση του κινδύνου έχουμε λάβει υπόψη μας και παραμέτρους όπως τι είδους κατασκευές υπάρχουν ανά περιοχή, αν είναι εργοστασιακοί χώροι, υπόγεια, άνθρωποι που δουλεύουν στον δρόμο, αυθαίρετα οικοδομήματα, κτίσματα στις παρυφές ρεμάτων – όλα αυτά αποτελούν παγίδες».
Η μελέτη υλοποιήθηκε για τους σκοπούς της Περιφέρειας Αττικής και παραδόθηκε ολοκληρωμένη τον Φεβρουάριο του 2023. «Με βάση τα συγκεκριμένα ευρήματα, μπορείς να γνωρίζεις από την αρχή τι θα προτεραιοποιήσεις, τι έργα πρέπει να γίνουν, πού πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις. Απομένει να γίνουν αυτές οι παρεμβάσεις», λέει ο κ. Κοντοές.
«Ολα είναι πιθανά»
Με τη φράση «όλα είναι πιθανά» απαντά στο ερώτημα «αν η Αθήνα θα μπορούσε να γίνει Βαλένθια» και ο Κώστας Λαγουβάρδος, μετεωρολόγος, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Αστεροσκοπείου, ο οποίος επισημαίνει ότι η Ελλάδα έχει ζήσει τα τελευταία χρόνια σημαντικά φαινόμενα ακραίων βροχοπτώσεων.
«Στην περίπτωση της Βαλένθια υπήρχαν μετρήσεις που έδειξαν 450 χιλιοστά βροχής σε ένα 24ωρο. Στη Μακρινίτσα έχουμε δει σε παλαιότερες κακοκαιρίες 417 χιλιοστά βροχής, στον «Ιανό» είχαμε περισσότερα από 400 χιλιοστά βροχής στο Ιόνιο Πέλαγος, ενώ στην κακοκαιρία «Ντάνιελ» καταγράφηκαν 750 χιλιοστά νερού σε τουλάχιστον τρεις περιοχές του Πηλίου, τη Ζαγορά, τη Μακρινίτσα και την Πορταριά, μέσα σε λίγες ώρες», λέει.
«Ο «Ντάνιελ» διήρκεσε τρεις μέρες, κατά τη διάρκεια των οποίων σε κάποια σημεία έπεσαν σχεδόν 1.200 χιλιοστά βροχής. Αν αυτός ο όγκος νερού έπεφτε σε μια μεγάλη αστική περιοχή με πυκνή δόμηση, θα είχαμε τεράστιες πλημμύρες με ανυπολόγιστες καταστροφές», συμπληρώνει. «Τα όμβρια δίκτυα δεν μπορούν να απορροφήσουν τέτοιο όγκο νερού, πολύ περισσότερο σε πόλεις όπου οι υποδομές ίσως είναι προβληματικές».