Η εντιμότητα και η αναλυτική ακρίβεια του αναλυτή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αποκαλύπτουν το έγκλημα που στήθηκε στη Ρωσία από αμερικανικά χέρια.
Πέρασαν 30 χρόνια για να αποχαρακτηριστεί ένα εκπληκτικό ντοκουμέντο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ το οποίοι δείχνει τα τραγικά σφάλματα της Ουάσιγκτον έναντι της Ρωσίας, αμέσως μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, αδιαφορώντας για τις ανάγκες της ρωσικής κοινωνίας.
Πρόκειται για το απόρρητο τηλεγράφημα που συνέταξε τον Μάρτιο του 1994, ο κορυφαίος αναλυτής της Αμερικανικής Πρεσβείας στη Μόσχα, Ουέιν Μέρι, στο οποίο επέκρινε την αμερικανική πολιτική που τότε εστίαζε να μετατρέψει την πρώην ΕΣΣΔ σε ελεύθερη αγορά εν μια νυκτί, επιδεικνύοντας εγκληματική άγνοια για τις εγχώριες συνθήκες.
Το τηλεγράφημα με τίτλο «Τίνος η Ρωσία είναι ούτως ή άλλως; Προς μια πολιτική ευγενικού σεβασμού»,δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά φέτος από το Αρχείο Εθνικής Ασφάλειας, ΗΠΑ ενώ εκείνη την εποχή οι αμερικανικές αρχές το κράτησαν ουσιαστικά θαμμένο στο Dissent Channel, ένα κανάλι ανταλλαγής μηνυμάτων ανοιχτό σε αξιωματούχους.
Το μακροσκελές τηλεγράφημα του Μέρι παρείχε στην Ουάσιγκτον μια λεπτομερή ανάλυση των πολιτικών δυνάμεων που εργάζονται στη Ρωσία, την αδυναμία των ριζοσπαστικών μεταρρυθμιστών τόσο εκλογικά όσο και μελλοντικά, το σκεπτικό πίσω από την απόλυση βασικών μεταρρυθμιστών από τον Ρώσο Πρόεδρο Μπόρις Γιέλτσιν (καθόλου ευπρόσδεκτη στην Ουάσιγκτον) και ένα εκτεταμένο μάθημα οικονομικής ιστορίας για τη ρωσική πραγματικότητα.
«Κατά την εμπειρία μου, η Ουάσιγκτον επιδιώκει να κατανοήσει άλλες χώρες κοιτάζοντας στον καθρέφτη…»
Η ανάλυση του Μέρι υποστήριζε ότι η ριζική μεταρρύθμιση της αγοράς ήταν η λάθος οικονομική συνταγή για τη Ρωσία, με την ιστορία της κρατικιστικής κατεύθυνσης της οικονομίας, την αβεβαιότητα της πολιτικής μετάβασης και τις ακραίες προκλήσεις της γεωγραφίας και του κλίματος.
«Θα αποτύχουμε»
Ο Μέρι περιέγραφε το πρόγραμμα της Ουάσινγκτον ως «θεραπεία σοκ» που η καταστροφική λιτότητα που ήταν ήδη εμφανής το 1994 και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες θα «αναδημιουργούσαν μια αντίπαλη σχέση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης». Επιπλέον, προειδοποίησε ο Μέρι, «θα αποτύχουμε και στο οικονομικό μέτωπο».
Ο Ουέιν Μέρι
«Στην εμπειρία μου, η Ουάσιγκτον επιδιώκει να κατανοήσει άλλες χώρες κοιτάζοντας στον καθρέφτη (μια κοινή ανθρώπινη αποτυχία)», σχολιάζει ο Μέρι. Περιγράφει την αμερικανική πολιτική απέναντι στη Ρωσία τη δεκαετία του 1990, δίνοντας έμφαση στις μεταρρυθμίσεις της αγοράς αντί για την οικοδόμηση δημοκρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου, ως μια «ιδιαίτερα επιθετική περίπτωση θεσμών της Ουάσιγκτον που προσπαθούν να χώσουν ένα ξένο πάσαλο σε μια αμερικανική στρογγυλή τρύπα».
Οι Ρώσοι ήταν μπερδεμένοι από την αμερικανική έννοια της «διπλής έλικας» των αγορών και της δημοκρατίας ως αμοιβαία εξαρτώμενες και οδηγούν σε μια «ανώτερη ηθική και υλική κατάσταση», έγραψε ο Μέρι το 1994.
«Πολύ, πολύ λίγοι Ρώσοι προσδίδουν θετικό ηθικό περιεχόμενο στις δυνάμεις της αγοράς και δυστυχώς οι περισσότεροι από αυτούς είναι μαφιόζοι παρά οικονομολόγοι». Ο Μέρι προειδοποίησε την Ουάσιγκτον ότι οι ριζοσπαστικοί μεταρρυθμιστές άξιζαν να χάσουν τις εκλογές του Δεκεμβρίου του 1993, «έχασαν για τα καλά και ηττήθηκαν δικαίως». Εξάλλου, «ο μόνος τρόπος για να μάθεις τι θέλει και τι δεν θέλει ο κόσμος είναι να τους ρωτήσεις».
«Τουρίστες» βοήθειας από ΗΠΑ
Ενα ιδιαίτερα κρίσιμο απόσπασμα του μακροσκελούς τηλεγραφήματος ασκούσε έντονη κριτική στα προγράμματα βοήθειας των ΗΠΑ.
«Δυστυχώς, πολύ λίγοι από το πλήθος των Αμερικανών «συμβούλων» στη Ρωσία μετά το τέλος των Μπολσεβίκων γνώρισαν ακόμη και τα πιο βασικά δεδομένα της χώρας της οποίας το πεπρωμένο πρότειναν να διαμορφώσουν… Ακόμη και οι πιο προοδευτικοί και συμπονετικοί Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν χάσει την υπομονή τους με η ατελείωτη ακολουθία αυτών που τους αποκαλούν «τουρίστες βοήθειας» που σπάνια μπαίνουν στον κόπο να ζητήσουν από τους οικοδεσπότες τους μια εκτίμηση των ρωσικών αναγκών…».
Και δεδομένου ότι «τα προγράμματα βοήθειάς μας συχνά ωφελούν κυρίως εγχώριους εργολάβους» –ιδιαίτερα στην προκειμένη περίπτωση– «μεγάλο μέρος των χρημάτων βοήθειας δεν έφυγε ποτέ από τις ακτές μας ούτε έφτασε ποτέ στα χέρια της Ρωσίας».
Σημειώνεται ότι Αμερικανοί πρεσβευτές όπως ο Ρόμπερτ Μάιλς, Ρόμπερτ Στράους, Τόμας Πίκερινγκ και Τζέημς Κόλινς έχουν επαινέσει τις εξαιρετικές αναλυτικές ικανότητες του Μέρι.