Αποστολή στο Κάιρο: Γιορτάζοντας την ελληνική Επανάσταση με Ζορμπά στην όαση Ζαμάλεκ

Στο Κάιρο ξέρεις ότι η Ιστορία έχει άλλο βάρος, γεμάτη καθώς είναι από μνήμες που φτάνουν στα βάθη των αιώνων, από Φαραώ και ιερά μυστικά που έρχονται από τον Κάτω Κόσμο και δίνουν άλλη βαρύτητα σε αυτόν τον κυρίαρχο πολιτισμό που έχτισε τη λαμπρή πολιτεία του στις όχθες του Νείλου.

Ο ποταμός κρύβει τη δική του μαγεία κι αυτό το νιώθουμε με το που φτάνουμε στο νησί Ζαμάλεκ, όπου βρίσκεται η ελληνική πρεσβευτική κατοικία, ένα πανέμορφο κτίριο που φιλοξένησε την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στην Κατοχή και σήμερα λειτουργεί ως ο συνδετικός κρίκος για τις ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις που εξακολουθούν να είναι ισχυρές. Λίγες μέρες μετά το Ραμαζάνι -ακόμα κρέμονται οι γυαλιστερές κορδέλες στις γειτονιές με τις οποίες τιμούν οι Αραβες την κορυφαία γιορτή τους- οι καλεσμένοι φορούν τα καλά τους και δεξιώνονται, μαζί με εμάς, από τον Ελληνα πρεσβευτή Νικόλαο Παπαγεωργίου στους ωραίους κήπους.

Η δεξίωση γίνεται με αφορμή την Εθνική Επέτειο της 25ης Μαρτίου, που γιορτάζεται με λίγες μέρες καθυστέρηση, και τη συναυλία της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ, ακριβώς την επόμενη μέρα, στις 8 Απριλίου, με θέμα τον «Ζορμπά» του Μίκη Θεοδωράκη, καθώς φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του.

Οι εκπλήξεις

Στο Ζαμάλεκ, μια όαση και ένα πανέμορφο καταφύγιο σε μια περιοχή που σε κάνει να ξεχνάς το χάος του Καΐρου και τον καύσωνα της ημέρας, σε κήπους που μυρίζουν τριαντάφυλλα και νυχτολούλουδο, θυμάσαι τι έχει ζήσει ο Ελληνισμός τόσο κοντά τελικά και σε άμεση συνάφεια με τη μοίρα του Καΐρου.

Εδώ, σε αυτό το σπίτι είχε βρει καταφύγιο η εξόριστη κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ένα χρονικό το οποίο είχε αποτυπώσει ανάγλυφα στα «Ημερολόγιά» του ο Σεφέρης -και είναι χαρακτηριστική η φωτογραφία του με την παραδοσιακή ξυλόγλυπτη μασραμπίγια- αποκαλύπτοντας πολλά για το κοινό, πολύπαθο παρελθόν Αιγύπτου και Ελλάδας.

Για την έκρυθμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή, με την Αίγυπτο να βρίσκεται σε ρόλο ρυθμιστή των παγκόσμιων εξελίξεων, συζητάμε με τον κ. Παπαγεωργίου, ο οποίος είχε εμπειρία από τις μέρες των ταραχών στην Κωνσταντινούπολη, όταν υπηρετούσε τη θητεία του εκεί. Είναι άλλωστε η μέρα όπου ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν κάνει την επίσημη άφιξή του στο Κάιρο για να υπογράψει μια σειρά από συμφωνίες με τον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, που δείχνει να απολαμβάνει τα προνόμια του διαμεσολαβητή ανάμεσα στις διαφορετικές πλευρές.

Το Κάιρο των 22 εκατομμυρίων κατοίκων, με τις ακραίες αντιθέσεις, τη φτώχεια και το κυκλοφοριακό χάος από τη μια, και τους εντυπωσιακούς ουρανοξύστες, το μεγαλύτερο αρχαιολογικό μουσείο στον κόσμο και τα malls από την άλλη, είναι σήμερα, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, ο σταθεροποιητικός παράγοντας στη φλεγόμενη Μέση Ανατολή.

Σταυροδρόμι πολιτισμών

Και ο ηγέτης της Αιγύπτου δείχνει να υπόσχεται ένα διαφορετικό μέλλον από το ζοφερό παρόν: το νέο Μεγάλο Αρχαιολογικό Μουσείο (το περίφημο GEM), το οποίο είχαμε την τύχη να επισκεφθούμε δύο μήνες πριν από τα επίσημα εγκαίνια, πραγματικά κόβει την ανάσα με τα εκθέματα που ξεκινούν από την εποχή των Φαραώ και φτάνουν στην Ελληνιστική Περίοδο του Μέγα Αλέξανδρου και των Πτολεμαίων, δείχνοντας την παράλληλη πορεία των κορυφαίων πολιτισμών.

Πρόκειται για το μεγαλύτερο μουσείο στον κόσμο που στόχο έχει να φέρει ξανά την Αίγυπτο στον παγκόσμιο χάρτη και να συγκεντρώσει τουρισμό ξεπερνώντας τον αρχικό προϋπολογισμό των 1,2 δισ. δολαρίων, ενώ στον ίδιο χώρο αναμένεται να στεγαστεί νέο ξενοδοχείο και mall. Εκτός όμως από το μουσείο, ο Σίσι έχει στα σκαριά ένα νέο mega project, ύψους 58 δισ. δολαρίων, που αναμένεται να στεγάσει στη νέα πρωτεύουσα την προεδρία, κυβερνητικές υπηρεσίες και επιχειρήσεις, μετατρέποντας το Κάιρο σε ένα πραγματικά φουτουριστικό σκηνικό.

Είναι, ωστόσο, λίγο ειρωνικό καθώς διασχίζουμε την αχανή λεωφόρο που ενώνει το αεροδρόμιο με το κέντρο της πόλης να βλέπουμε, εκτός από τις τεράστιες διαφημίσεις της Coca-Cola και τα πολυτελή malls στις δύο πλευρές του δρόμου, ανθρώπους με διαλυμένα σχεδόν τρίκυκλα να μαζεύουν τα σιδερικά και αναπήρους να ζητιανεύουν ανάμεσα στα αυτοκίνητα. Αλλά είναι κι αυτό στοιχείο μιας γοητευτικής τρέλας που κάνει το Κάιρο άκρως γοητευτικό μέσα στις αντιθέσεις του.

Σημαντικό είναι ότι οι ντόπιοι αγαπάνε πραγματικά τους Ελληνες λόγω της κοινής σύνδεσης με τον Φαραώ Αλέξανδρο και τους Πτολεμαίους, αλλά και γιατί πάντα αυτοί οι δεσμοί μιλούσαν στην ψυχή. Το βλέπεις στον τρόπο που μας απευθύνονται ως «Γιουνάν», που μας λένε τρυφερά «χαμπίμπι», που ξέρουν ότι ο Ζορπάς δεν είναι μόνο ο δικός μας υπεράνθρωπος αλλά μπορεί να γίνει και δικός τους. Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένα πολύ αγαπημένο πρόσωπο για τους Αιγύπτιους – και το συνειδητοποιούμε όταν ακούμε στην πρεσβευτική κατοικία υπέροχες διασκευές τραγουδιών του στα αραβικά.

Είναι τόσο αγαπητή στους Αραβες η μελοποιημένη ποίηση που έχει άλλη βαρύτητα εδώ. Οπως γράφει χαρακτηριστικά ο Ελληνας πρεσβευτής στο κείμενο που συνόδευσε τη βραδιά με τους ήχους από τον Μίκη Θεοδωράκη και την παρουσία της Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ, η μελοποιημένη ποίηση στην Ελλάδα «μεταφράζεται σε καθημερινά τραγούδια που ακούγονται ταυτόχρονα στα μεγάλα μουσικά μέγαρα αλλά και στους δρόμους, από τον κόσμο σε στιγμές οδύνης και πάθους».

Η Oπερα

Μόνο που περνάς τους τεράστιους κήπους που περιβάλλουν την κεντρική πλατεία με το άγαλμα της κορυφαίας, αξεπέραστης τραγουδίστριας της Αιγύπτου και ειδώλου για όλο τον αραβικό κόσμο Ουμ Καλσούμ για να μπεις στην Οπερα, νιώθεις το βάρος και το δέος της ιστορίας της. Το κεντρικό κτίριο της νέας Οπερας στεγάζεται εκεί όπου κάποτε δέσποζε η Διεθνής Εκθεση του Καΐρου, στο νησί Γκεζίρα, και αντικατέστησε την παλιότερη Οπερα που κάηκε ολοσχερώς λίγο προτού δώσει συναυλία η Ραλλού Μάνου με αφορμή την Εθνική Επέτειο της 28ης Οκτωβρίου το 1981.

Σε αυτά τα αποκαΐδια οι Ελληνες και οι Αιγύπτιοι θρηνούσαν όχι μόνο για την καταστροφή, αλλά και για το χαμένο αρχειακό υλικό που φυλασσόταν εκεί, μεταξύ των οποίων δικά μας κειμήλια, όπως παρτιτούρες του Μάνου Χατζιδάκι, κουστούμια του Δοξαστικού, σκηνικά από τον Μόραλη και του Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Ολα αυτά είναι στοιχεία του βάρους της κοινής μνήμης που ενώνει, έστω και τραυματικά, τους δύο λαούς και τους κάνει να τραγουδάνε μαζί στίχους από τον «Ζορμπά» ακόμα και αν δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα. Αντιλαμβάνονται όμως το βάρος των στίχων γι’ αυτόν τον εμπνευσμένο από τον «Καπετάν Μιχάλη» του Καζαντζάκη Ελληνα που υπερβαίνει τα όρια του πραγματικού, όπως και την επική μουσική του Θεοδωράκη που ενώνει τους δύο λαούς.

Η Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, επιτελώντας αυτόν τον συμβολικό ρόλο που είναι, μεταξύ άλλων, να μεταφέρει τη δική μας μουσική σφραγίδα στα διάφορα μέρη του κόσμου μέσω του πιο δυνατού διαβατηρίου που είναι η μουσική, κατέκτησε άλλη μια μουσική αίθουσα με συνθέσεις που έχουν γράψει Ιστορία. Είναι ωραίο να βλέπεις να μεταμορφώνονται τα γνωστά επικά κομμάτια σε κάτι καινούριο, πιο μελωδικό και πιο κοντά στον κόσμο, κάνοντας την ελληνική μουσική να ακουστεί σε ένα ακόμα διεθνές θέατρο. Αλλωστε, η Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ δεν είναι μια ακόμα μουσική ορχήστρα, αλλά ο πρόξενος της Ελλάδας στο εξωτερικό, που διαμορφώθηκε λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και εξακολουθεί να παίζει κυρίαρχο ρόλο στην πολιτιστική έκφραση της χώρας.

Αποτελεί μέρος των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ, τα οποία είδαμε ότι δεν έχουν στεγανά αφού παίζουν από Φρέντι Μέρκιουρι των Queen -τους είχαμε χαρεί στο Ξέφωτο του ΚΠΣΙΝ- μέχρι Κολ Πόρτερ και Λούντβιχ βαν Μπετόβεν. Η ορχήστρα έχει ταξιδέψει σε όλες τις άκρες του κόσμου, από την Αυστραλία μέχρι τον Καναδά και από την Αίγυπτο μέχρι τα μεγάλα θέατρα της Ευρώπης. Ειδικά αυτή την περίοδο, με τον διεθνώς καταξιωμένο μαέστρο Μιχάλη Οικονόμου και υπό τη διεύθυνση του νέου προέδρου Γιάννη Παπαδόπουλου, δείχνει να διάγει μια νέα περίοδο εξωστρέφειας.

Πρόκειται για ένα πολυπληθές σύνολο που περιλαμβάνει εξαιρετικούς μουσικούς με Α και Β βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα, κοντραμπάσα, τρομπόνια, τύμπανα και διάφορα κρουστά που είδαμε να τα κουβαλάνε στωικά στο αεροδρόμιο ταξιδεύοντας σε… άγριες ώρες ταγμένοι στην αποστολή τους.

Οι παρουσίες

Γι’ αυτό και δεν ήταν τυχαίο το παρατεταμένο χειροκρότημα που εισέπραξαν στην κατάμεστη από κόσμο κεντρική αίθουσα της Οπερας του Καΐρου. Ηταν, επίσης, συγκινητικός ο τρόπος που συνόδεψαν μουσικά την a capella χορωδία της Oπερας του Καΐρου: τι πιο ωραίο να συνδέονται οι δύο λαοί μέσα από το επιβλητικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη; Ο κόσμος χτυπούσε δυνατά παλαμάκια στο άκουσμα του γνώριμού του «Ζορμπά», ενός ρυθμού που έχει ακουστεί στις άκρες του κόσμου, ενώ εντυπωσιάστηκε από την υποβλητική δύναμη της φωνής της μέτζο σοπράνο Νεφέλης Κωτσέλη επί σκηνής.

Ολοι παρόντες: από την ελληνικής καταγωγής σταρ ηθοποιό της Αιγύπτου Λάιλα Ελουί μέχρι τον καταξιωμένο ηθοποιό και πρόεδρο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χουσεΐν Φάχμι. Παρών και ο Παναγιώτατος Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β’, τον οποίο συναντήσαμε την επόμενη μέρα στην έδρα του Πατριαρχείου στο Κάιρο, όπου, μεταξύ άλλων, μας μίλησε για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία λόγω της διαρκούς συρρίκνωσης του ελληνικού στοιχείου.

Σημαντική δουλειά κάνει στο σημείο αυτό το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου, που διανύει σχεδόν 20 χρόνια στην περιοχή διαδίδοντας τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά και μαθαίνοντας στους Αιγύπτιους ελληνικά – άπταιστα ελληνικά μιλάει και η ξεναγός μας Ζαχρία, με σπουδές στη Θεσσαλονίκη.

Γι’ αυτό και οι σημαίες -ελληνική και αιγυπτιακή- που στέκονται στην είσοδο του εντυπωσιακού κτιρίου της Οπερας του Καΐρου σημαίνουν κάτι παραπάνω από διπλωματικές σχέσεις, αφού αναφέρονται σε δύο μεγάλους πολιτισμούς με μακρύ παρελθόν και οδυνηρές ιστορικές εμπειρίες που συνυπάρχουν σε αυτή την περιοχή εδώ και αιώνες.

Η συνύπαρξη συνεχίζεται και σήμερα απρόσκοπτα, αφού οι ορθόδοξοι ναοί βρίσκονται δίπλα στα τζαμιά, σε μια παράλληλη πορεία πολλών αιώνων, με το αρμονικό μπόλιασμα να βρίσκει την κορυφαία έκφρασή του στον Ελληνα Μέγα Αλέξανδρο, που χρίστηκε από τους Αιγύπτιους Φαραώ και έφτιαξε τη δική τους/δική μας Αλεξάνδρεια ως σημείο αναφοράς όχι μόνο για τον ελληνιστικό κόσμο αλλά για όλη την οικουμένη.

Οι εφημερίδες

Οι κοινοί δεσμοί φαίνονται στον τρόπο που ακούμε και δεχόμαστε τη μουσική, όχι ψυχρά, αλλά όπως αυτή που μιλάει στο συναίσθημα, που νιώθουμε την Ιστορία, που μοιραζόμαστε στο κοινό τραπέζι το φαγητό μαζί με γλέντι και αμέτρητες ιστορίες. Αυτό νιώσαμε βλέποντας και το πολύβουο μελίσσι από κόσμο -εδώ τα μαγαζιά μένουν ανοιχτά μέχρι τις 12 τη νύχτα!- να κάνει τον γύρο της πλατείας, από το μπαλκόνι του Ελληνικού Κέντρου, στην οδό Mahmoud Basiony St. Talaat Harb, σε ένα από τα πιο ωραία σημεία της πόλης, με τα αριστοκρατικά κτίρια-υπολείμματα ενός ένδοξου παρελθόντος.

Σε αυτό φαίνεται να παραπέμπει η ωραία αρτ ντεκό αισθητική του Μεσοπολέμου, τότε που ανθούσε η παροικία με τις εφημερίδες «Κάιρον», «Κλειώ», «Φως» ή το περιοδικό «Φοίνικας». Κι όμως, την επόμενη μέρα, λίγο πριν από το πέρασμα από το Σπετσεροπούλειο Ιδρυμα για τις εορταστικές εκδηλώσεις της 25ης Μαρτίου, έτυχε να πίνουμε Cola Spathis, του Ελληνα παραγωγού που το όνομά του είναι συνώνυμο των αναψυκτικών που κυκλοφορούν ακόμα στην Αίγυπτο και δροσίζουν από το καυτερό και άκρως γευστικό πιάτο κόσαρι μέχρι και το ελληνοποιημένο χούμους.

Είναι και πάλι αυτό το μπόλιασμα που μπορεί να μοιάζει άλλοτε επιτηδευμένο, άλλοτε τυχαίο, αλλά είναι το αποτέλεσμα του χαοτικού μείγματος που βρίσκει κανείς μόνο στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα. Ακόμα και αν νιώθεις να σε εξαντλεί, το Κάιρο είναι ζωντανή απόδειξη ότι στην Ανατολή τα πάντα βιώνονται σε υπερθετικό βαθμό, με κάθε πόρο του σώματος να θυμίζει ότι το καβαφικό ταξίδι είχε λόγο που ξεκινούσε πάντα και τελείωνε σε αυτά τα αιγυπτιώτικα χώματα, με τη νοσταλγία να καθορίζει όχι μόνο το παρελθόν αλλά και το μέλλον.

Φωτογραφία: Shutterstock