Από την KGB στο Κρεμλίνο και από τη σπειροειδή αντιπαράθεση με τη Δύση έως την εισβολή στην Ουκρανία – Ο σύγχρονος Πούτιν αθετεί επανειλημμένα την υπόσχεση που έδωσε προ 25 ετών στους Ρώσους
Ο Μπορίς Γέλτσιν είχε κερδίσει τη φήμη του απρόβλεπτου: είχε σταθεί μπροστά στα τανκς για να αποτρέψει απόπειρα πραξικοπήματος, είχε προσπαθήσει να διευθύνει, εντελώς μεθυσμένος, μια στρατιωτική ορχήστρα στη Γερμανία. Ωστόσο μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις του τη φύλαγε για το τέλος.
«Φεύγω. Εκανα ό,τι μπορούσα» είπε ο πρόεδρος Γέλτσιν σε τηλεοπτική ομιλία την Πρωτοχρονιά του 1999, καθώς όλοι ετοιμάζονταν να υποδεχθούν τη νέα χιλιετία. Του έμενε μισός χρόνος για να ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του και παρότι η υγεία του δεν ήταν καλή, κανένας δεν περίμενε πως θα παραιτηθεί νωρίτερα.
«Γιατί να παραμείνω στην εξουσία ακόμα έξι μήνες όταν η χώρα διαθέτει ισχυρό ηγέτη που μπορεί να είναι ο πρόεδρός της, ένας άνθρωπος στον οποίο σχεδόν όλοι οι Ρώσοι εναποθέτουν τις ελπίδες τους για το μέλλον; Γιατί να σταθώ εμπόδιο στον δρόμο του;» ρώτησε δημόσια.
Ο διάδοχος που είχε επιλέξει ήταν ένας πρώην αξιωματικός της KGB και πρώην αρχηγός της υπηρεσίας ασφαλείας της FSB, ονόματι Βλαντιμίρ Πούτιν. Αν και ήταν πρωθυπουργός μόλις τέσσερις μήνες, τα ποσοστά αποδοχής του είχαν εκτοξευθεί, αφότου ηγήθηκε της σκληρής στρατιωτικής εκστρατείας της Ρωσίας στην Τσετσενία, μια κυρίως μουσουλμανική δημοκρατία που επιδίωκε την ανεξαρτησία της από τη Μόσχα.
Πολιτικός τρόμος
«Η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία της συνείδησης, η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, αυτές οι θεμελιώδεις αρχές μιας πολιτισμένης κοινωνίας θα προστατεύονται από το κράτος» υποσχέθηκε ο Πούτιν, καθώς απευθυνόταν στο έθνος για πρώτη φορά ως πρόεδρος.
Ηταν μια υπόσχεση που θα αθετούσε επανειλημμένα τα επόμενα 25 χρόνια, γράφουν οι «Times», καθώς οδήγησε τη Ρωσία σε μια σπειροειδή αντιπαράθεση με τη Δύση και βύθισε τη χώρα του σε ένα κύμα πολιτικού τρόμου, θυμίζοντας σε πολλούς εποχές Στάλιν, από τον οποίο φιλοδοξεί να πάρει το ρεκόρ της μεγαλύτερης παραμονής στην εξουσία.
«Είναι πλέον ένα εντελώς διαφορετικό άτομο στη συμπεριφορά του, καθώς και στις πολιτικές του θέσεις και πράξεις. Οικοδομούσαμε ένα δημοκρατικό κράτος και πλησιάζαμε πιο κοντά στην Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο. Αλλά ο Πούτιν τα ανέτρεψε όλα» δήλωσε στους «Times».
«Προσποιούνταν ότι είναι οπαδός των δημοκρατικών αρχών. Ωστόσο παρέμεινε πράκτορας της KGB μέσα του. Το συνειδητοποίησα μόνο αργότερα, όταν άρχισε να αλλάζει τις πολιτικές του» προσθέτει ο Κασιάνοφ, ο οποίος ζει εξόριστος στην Ευρώπη και επικρίνει τον πόλεμο του Κρεμλίνου στην Ουκρανία.
Στη δραματική μεταμόρφωση του 72χρονου Πούτιν συμφωνεί και ο πρώην σύμβουλος του Κρεμλίνου Μαράτ Γκέλμαν. Εντοπίζει ότι ξεκίνησε μετά την επανεκλογή του το 2004. «Κανένας δεν είχε ιδέα τότε πώς ήταν πραγματικά» εξηγεί μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα. «Ανακαλύψαμε την πραγματική του φύση μόνο αφού κέρδισε μια δεύτερη θητεία. Αποδείχθηκε ότι ακόμα και εκείνοι οι άνθρωποι που νόμιζαν πως τον γνώριζαν δεν ήξεραν τίποτα για αυτόν».
Στα παρασκήνια
Ο Πούτιν δεν έδωσε καμία ένδειξη δημόσια κατά τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του για τις βίαιες εμμονές με την Ουκρανία που θα οδηγούσαν τελικά στον μεγαλύτερο πόλεμο στην Ευρώπη από το 1945. Ωστόσο, στα παρασκήνια, υπήρχαν ενδείξεις ότι δεν μπορούσε να δεχθεί τον μικρότερο γείτονα της Ρωσίας ως πραγματικά ανεξάρτητη χώρα.
Κατά τη διάρκεια των εμπορικών και ενεργειακών συνομιλιών μεταξύ Κιέβου και Μόσχας στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Πούτιν εξέφρασε την ενόχλησή του για τον σεβασμό που έδειχναν στην Ουκρανία αξιωματούχοι της ρωσικής κυβέρνησης, περιγράφει ο Κασιάνοφ. «Μου είπε ‘γιατί τους αντιμετωπίζεις ως ίσους;’. Εκείνη την εποχή το θεωρούσαμε τουλάχιστον ως έλλειψη φιλικής διάθεσης. Μόνο αργότερα καταλάβαμε ότι ήταν κάτι παραπάνω. Δεν θεώρησε ποτέ την Ουκρανία ανεξάρτητο κράτος».
Το 2004 οι διαδηλώσεις στο Κίεβο οδήγησαν στην επανάληψη των προεδρικών εκλογών που είχαν στιγματιστεί από νοθεία, φέρνοντας στην εξουσία τον φιλοδυτικό Βίκτορ Γιούσενκο. Η Πορτοκαλί Επανάσταση, όπως έγινε γνωστή, έκανε τον Πούτιν να φοβάται για τη δική του ασφάλεια. «Επέφερε επανάσταση στη συνείδησή του και αποφάσισε ότι έπρεπε να δείξει το πραγματικό του πρόσωπο. Δηλαδή, ένας αξιωματικός της KGB για τον οποίο η ανθρώπινη ζωή και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αξίζουν τίποτα. Η παραμονή στην εξουσία έγινε ο κύριος στόχος του» καταλήγει.
Άλλαξε μπροστά τους
Και άλλοι περιγράφουν πώς ο Πούτιν άρχισε να αλλάζει μπροστά στα μάτια τους. Μόλις τέσσερις ημέρες μετά την ορκωμοσία του τον Μάιο του 2000, μασκοφόροι της φορολογικής αστυνομίας έκαναν έφοδο στο NTV, τον μεγαλύτερο ανεξάρτητο τηλεοπτικό σταθμό της χώρας.
Το NTV είχε εξοργίσει τον νέο ηγέτη της Ρωσίας με τη, χωρίς λογοκρισία, κάλυψη του πολέμου στην Τσετσενία, καθώς και μια σατιρική εκπομπή με τίτλο «Kukly» («Μαριονέτες») που απεικόνιζε τον Πούτιν ως κακό καλικάντζαρο. Μέσα σε έναν χρόνο το NTV είχε κλείσει. Μέσα σε δύο χρόνια δεν υπήρχε ούτε ένας τηλεοπτικός σταθμός στη Ρωσία που να μην ήταν υπό τον έλεγχο του Κρεμλίνου.
«Υπάρχει λόγος για τον οποίο ο Πούτιν ξεκίνησε την κυριαρχία του κλείνοντας ανεξάρτητα τηλεοπτικά κανάλια. Ηξερε ότι το καθεστώς του μπορούσε να βασίζεται μόνο στα ψέματα και στην καταστολή. Αυτοί είναι οι δύο πυλώνες του καθεστώτος Πούτιν» εξηγεί ο Βλαντιμίρ Κάρα Μούρζα, ρώσος πολιτικός της αντιπολίτευσης και πρώην πολιτικός κρατούμενος.
Ο Πούτιν δεν έχει αναφερθεί, μέχρι στιγμής, στην επέτειο και το μόνο που είπε σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπου είναι πως η διακυβέρνησή του «έσωσε» τη Ρωσία από τη δυτική κυριαρχία. Βέβαια, αρχικά διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τη Δύση. Οταν ρωτήθηκε πέρυσι για την παλαιότερη στάση του απέναντι στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Πούτιν είπε ότι αρχικά ήταν «αφελής» στις ιδέες του για τη Δύση και ότι δεν είχε κατανοήσει πλήρως αυτό που ισχυρίστηκε ότι ήταν η βαθιά ριζωμένη επιθυμία της για αντιπαράθεση με Μόσχα.
Ωστόσο, ο Κασιάνοφ θεωρεί ότι η αλλαγή της ρητορικής και των πολιτικών του Πούτιν είχε εν μέρει μια πολύ πιο απλή εξήγηση: έγινε έξαλλος με τη Δύση για αυτό που πίστευε ότι ήταν η αποτυχία της να του δείξει το απαιτούμενο επίπεδο σεβασμού. «Είναι πολύ ευαίσθητος σε αυτό» εξηγεί ο πρώην πρωθυπουργός της Ρωσίας.
«Οταν οι δυτικές χώρες τον επέκριναν για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρωσία, ο Πούτιν το θεώρησε έλλειψη σεβασμού και αποφάσισε να τονίσει τη σημασία του στον κόσμο, ώστε η Δύση να τον σεβαστεί – όχι για τις θετικές του πράξεις, αλλά απλώς για το γεγονός ότι έχει στα χέρια του το κουμπί για τα πυρηνικά».